آشنایی با مفهوم پایگاه داده

مفهوم پایگاه داده از دهه ی ۱۹۶۰ برای کاهش مشکلات فزاینده در طراحی،ساخت و نگهداری سیستم‌های اطلاعاتی ایجاد شده ‌است. این مفهوم به همراه مفهوم سیستم‌های مدیریت پایگاه داده که دسترسی مؤثر و کارا به پایگاه داده‌ها را ممکن می‌کند، رشد کرده ‌است.

اولین سیستم مدیریت پایگاه داده در دهه ۶۰ گسترش یافت. از پیشگامان این شاخه چارلز بکمن می‌باشد. مقالات بکمن این را نشان داد که فرضیات او کاربرد بسیار مؤثرتری برای دسترسی به وسایل ذخیره سازی را مهیا می‌کند. در آن زمانها پردازش داده بر پایه کارت‌های منگنه و نوارهای مغناطیسی بود که پردازش سری اطلاعات را فراهم می ساخت.

به مرور زمان ابزارهای نرم افزاری برای ثبت، نگهداری و گزارش گری اطلاعات مبتنی بر سیستم های کامپیوتری رشد کرد و در حال حاضر میلیون ها رکورد اطلاعاتی در زمان های بسیار کم (ثانیه و دقیقه) مورد دسترسی، پردازش و محاسبه قرار می گیرد.

کار کارشناس پایگاه داده

متخصص پایگاه داده (Data Base Administrator یا DBA) با استفاده از نرم افزار به سازماندهی و نگهداری داده هایی مانند اطلاعات مالی، اطلاعات مشتریان، اطلاعات انبار و سایر اطلاعاتی که ارزش حفظ و طبقه بندی را دارند، می پردازد. او داده ها را برای برخی از کاربران، قابل دسترس و برای برخی غیر قابل دسترس می کند. به عنوان مثال نرم افزاری که اطلاعات شماره های تلفن همراه شما را نگهداری می کند و در زمان نیاز آنها را بر اساس نظر شما نمایش می دهد، قطعا از یک پایگاه داده قدرتمند استفاده می کند.

کار کارشناس پایگاه داده یا متخصص بانک اطلاعاتی در زمینه نرم افزارهای کامپیوتری به ویژه نرم افزارهای مخصوص ساخت و توسعه بانک های اطلاعاتی می باشد. برخی از معروف ترین نرم افزارهای مرتبط با این کار که در ایران نیز کاربرد دارند SQL  (Structured Query Language)،Oracle و در سطحی مبتدی تر، Access  می باشد. نرم افزار اول و سوم محصول شرکت مایکروسافت و نرم افزار دوم (Oracle) محصول شرکت اوراکل است.

مدیر پایگاه داده یا بانک اطلاعاتی شرایط را برای تحلیل گران داده فراهم می کنند تا بتوانند از پایگاه داده ها برای یافتن اطلاعات مورد نظر خود براحتی استفاده کنند. اغلب مدیران پایگاه دادهبرای فهمیدن نیازهای داده ای سازمان و برنامه ریزی برای رسیدن به آن با مدیریت همکاری می کنند. به عنوان مثال امروز اطلاعات بازارهای بورس و سرمایه گذاری در بانک های اطلاعاتی تخصصی مربوط به بورس ثبت، نگهداری و استفاده می گردد و در صورت عدم وجود پایگاه داده کارآمد، امکان ثبت معاملات در این حجم و اندازه غیر قابل باور و انجام است.

امنیت یکی از مهمترین مسایل مورد توجه متخصصین در ساخت، توسعه و نگهداری بانک های اطلاعاتی می باشد. کارشناس پایگاه داده اغلب معیارهای امنیتی را تعیین و بر سطح دسترسی های کاربران کنترل دارند. به عنوان مثال در پایگاه داده بانک ها، اطلاعات کاملی از مشتریان و حساب های بانکی آنها از جمله نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، آدرس محل سکونت، شماره حساب بانکی و مقدار برداشت و یا واریز وجه توسط دارنده هر حساب ثبت و نگهداری می شود. لذا این وظیفه مدیر و  کارشناس پایگاه داده بانک است که دسترسی افراد را کنترل کرده و طوری سیستم را طراحی کرده باشد که هر فرد تنها بتواند به اطلاعات حساب خود و یا در حد سطح دسترسی مجازش، به اطلاعات و داده های دیگر دست یابد.
 
 بر اساس مثال فوق بیشتر پایگاه های داده ها دارای اطلاعات شخصی، حقوقی و یا مالی با اهمیت هستند، بنابراین حفظ امنیت در آنها بسیار مهم است و با تهیه نسخه پشتیبان از اطلاعات سیستم ها در دوره های زمانی مشخص – مثلا انتهای هر روز یا هر ساعت یک بار- در صورت قطع برق، نفوذ هکر ها یا پیش آمدن سایر حوادث از حذف شدن یا به هم ریختن داده ها جلوگیری می شود. آنها (کارشناسان پایگاه داده) همچنین مسئول درستی و قابل اعتماد بودن داده ها نیز هستند و در مقابل کارفرما یا مدیران ارشد خود باید پاسخگو باشند.

متخصص دیتابیس ارتباط تنگاتنگ و مداومی با برنامه نویس نرم افزار و طراح آن دارد و برای انجام بسیاری از پروژه های ساخت و تولید برنامه های کاربردی (َApplication) همکاری نزدیک این متخصصین در کنار هم از الزامات کار است.

متخصصین پایگاه داده  بسته به اینکه کارمند یک شرکت نرم افزاری باشند، در واحد فناوری اطلاعات یک سازمان دولتی کار کنند یا اینکه به صورت فردی پروژه بگیرند، دارای ساعات کار متفاوتی هستند.

مسئولیت ها و وظایف کارشناس پایگاه داده

• شناسایی نیازهای کاربران برای ایجاد و مدیریت پایگاه داده – قاعدتا در بسیاری از پروژه های نرم افزاری یکی از ارکان اصلی پروژه، ایجاد و توسعه پایگاه داده متناسب با اهداف آن پروژه است و از مهمترین وظایف کارشناس پایگاه داده، ساخت و طراحی پایگاه داده متناسب با نیازهای اعلام شده از سوی کارفرما یا مدیر پروژه می باشد. به عنوان مثال پایگاه داده سازمان ثبت احوال کشور باید به گونه ای طراحی شود که بتوان تمامی اطلاعات شناسنامه ای و غیر شناسنامه ای افراد که مورد نظر مدیران این سازمان می باشد را در سیستم ثبت نموده و در زمان های مورد نیاز از آنها در گزارش ها استفاده کرد.

• اطمینان از عملکرد (Performance) و کارایی (Efficiency) پایگاه داده – با توجه به اینکه متناسب با موضوع پایگاه داده و میزان کاربرد آن به طور لحظه ای یا روزانه، حجم قابل توجهی از اطلاعات در آن ثبت و یا از آن استخراج می شود (مثل اطلاعات ثبت شده در سیستم حسابداری یک شرکت خصوصی)، لذا بررسی مداوم آن به منظور جلوگیری از خطا و یا از دست رفتن اطلاعات از وظایف یک متخصص پایگاه داده است.

• انجام اصلاحات لازم و مورد نیاز در ساختار پایگاه داده ها –  با توجه به اینکه نیاز افراد، شرکت ها و سازمان ها در طول زمان تغییر می کند و از سوی دیگر فناوری های نرم افزاری جدیدتری به بازار ارائه می شود، لذا نیاز است ساختار بانک های اطلاعاتی در طول زمان بروز شده تا نیاز کاربران را پوشش دهد.

• حفظ پایگاه داده از نفوذ افراد غیر کاربر و هکرها و به روز کردن مداوم سطح دسترسی ها –  اگر شما از بانکداری اینترنتی برای انجام عملیات بانکی خود استفاده کرده باشید، حتما تاکنون متوجه شده اید که هر چند مدت یک بار باید کلمه عبور ورود به سایت بانک خود را تغییر دهید در غیر این صورت حساب شما غیر فعال خواهد شد. این عملیات در جهت اطمینان مدیر پایگاه داده بانک از دسترسی واقعی شما به حساب بانکی تان است و اینکه به دلیل تغییر مداوم کلمه عبور امکان هک کردن حساب شما توسط هکر ها کاهش یابد. در یک سیستم حسابداری نیز با چک کردن مداوم سطح دسترسی کاربران شرکت برای دسترسی به اطلاعات مالی، از ایجاد مشکل و خرابکاری احتمالی جلوگیری می شود.

• گرفتن نسخه پشتیبان و ذخیره سازی مجدد داده برای جلوگیری از از دست دادن آنها –  یکی از روش های حفظ داده ها و اطلاعات موجود در پایگاه داده ،تهیه نسخه مشابه به عنوان نسخه پشتیبان و نگهداری آن در محلی دیگر است که در صورت نیاز و خراب شدن یا از دست رفتن پایگاه داده اصلی، امکان استفاده از آن میسر باشد.

دانش و مهارت مورد نیاز کارشناس پایگاه داده

• مهارت های تحلیلی – از مهمترین مهارت های مورد نیاز برای انجام درست کار در این شغل مهارت تحلیل است. با کمک این مهارت شما می توانید نیازهای مطرح شده توسط کارفرما یا مدیر پروژه را تحلیل کرده و ساختاری برای پایگاه داده طراحی کنید که نیازهای مذکور را پوشش دهد. همچنین از مهمترین ویژگی های مهم و ارزشمند پایگاه داده در سال های اخیر، رابطه ای بودن آن است. به این معنا که اجزای اطلاعاتی پایگاه داده شما به طرق مختلف با یکدیگر ارتباط دارند. به عنوان مثال در یک سیستم یکپارچه مالی و فروش در یک شرکت خصوصی لازم است اطلاعات مشتری به اطلاعات فاکتورهای فروش همان مشتری و اطلاعات فاکتور های فروش به اطلاعات اسناد حسابداری و اطلاعات اسناد حسابداری به اطلاعات چک های وصولی و …. ارتباط داشته باشد. این ارتباط ها گاهی یک به چند، برخی از اوقات چند به یک و گاهی چند به چند است.

• توجه به جزئیات –  از آنجا که در طراحی و نگهداری پایگاه داده با جزئیات بسیار زیادی روبرو هستیم که هر کدام از آنها می تواند بر نتیجه کار تأثیر گذار باشد، لذا توجه به آنها از مهارت های لازم برای انجام این شغل است.

• تفکر منطقی – از مهمترین مهارت های مورد نیاز برای انجام درست کار در این شغل مهارت ریاضی و منطقی است. به این معنا که اگر شما دارای این مهارت نباشید امکان طراحی و ساخت یک پایگاه داده قدرتمند را نخواهید داشت. لذا اگر در درس ریاضی نمرات خوبی کسب نکرده اید و یا علاقه زیادی به آن ندارید به دنبال شغل دیگری باشید.

• مهارت های حل مساله – در این شغل همانند سایر مشاغل تخصصی، مهارت حل مسأله موجب جلوگیری از سردرگمی و خلق راهکار های جدید در موقع مواجه شدن با مشکلات پیش آمده در کار می شود.

نحوه ورود به شغل و تحصیلات مورد نیاز کارشناس پایگاه داده

مدیران و کارشناسان پایگاه داده معمولا از بین فارغ التحصیلان کارشناسی در علوم کامپیوتر، مهندسی کامپیوتر، مهندسی فناوری اطلاعات و یا کارشناسی ارشد در یکی از گرایش های ارشد مهندسی کامپیوتر و گرایش های ارشد مهندسی فناوری اطلاعاتانتخاب می شوند.

اما در سال های اخیر برخی از مؤسسات علمی و آموزشی که در حوزه کامپیوتر فعالیت می کنند، اقدام به برگزاری دوره های تخصصی در این زمینه نموده اند. در برخی از این دوره ها از سرفصل های تدوین شده در مؤسسات معتبر بین المللی استفاده می شود و در صورت قبولی در آزمون مربوطه، دانشجویان مدرک معتبر بین المللی نیز دریافت می کنند. برای ورود به این دوره ها معمولا پیش نیاز خاصی مطالبه نمی شود و چه بسا اینکه تعداد قابل توجهی از کسانی که موفق به اخذ مدارک بین المللی شده اند، قبلا در رشته های مرتبط تحصیلات دانشگاهی نداشتند. اما دارا بودن مهارت های ذکر شده در بخش قبل، از پیش نیازهای موفقیت در این دوره ها می باشد. 

شخصیت شناسی کارشناس پایگاه داده یا کارشناس بانک اطلاعاتی (DBA)

در یک انتخاب شغل صحیح و درست، عوامل مختلفی از جمله ویژگی های شخصیتی، ارزش ها، علایق، مهارت ها، شرایط خانوادگی، شرایط جامعه و … برای هر فرد باید در نظر گرفته شوند. یکی از مهم ترین این عوامل ویژگی های شخصیتی می باشد. شناخت درست شخصیت هر فرد فرآیندی پیچیده و محتاج به تخصص و زمان کافی است. البته هر فردی ویژگی های منحصربه فرد خود را دارد، حتی افرادی که به نوعی تیپ شخصیتی مشابه دارند، باز هم در برخی موارد با یکدیگر متفاوت هستند.

به طور کلی همیشه افراد موفقی از تیپ های شخصیتی مختلف در تمام مشاغل هستند و نمی توان دقیقا اعلام کرد که فقط تیپ های شخصیتی خاصی هستند که در این شغل موفق می شوند. اما طی تحقیقاتی که صورت گرفته تیپ های شخصیتی ای که برای این شغل معرفی می شوند، عموما این کار را بیشتر پسندیده و رضایت شغلی بیشتری در آن داشته اند.

شخصیت شناسی کارشناس پایگاه داده و دیتابیس بر اساس تست MBTI

INTJ این تیپ شخصیتی از توانایی درک سیستم های پیچیده و منطق برخوردار است. او می تواند با کمک خلاقیت خود سیستم های جدید ایجاد کند.

INTP این تیپ شخصیتی در تحلیل مسایل و ارائه راه حل های مبتکرانه (که از لازمه های این شغل است) تبحر زیادی دارد. او از کار در زمینه های فنی و حل مسایل پیچیده لذت می برد.

ISTJ   این تیپ شخصیتی از دقت بالایی برخوردار است و دارای مهارت های فنی خوبی می باشد. او معمولا زمان زیادی را برای کار خود می گذارد و از کارهای فردی و نیازمند به تمرکز بالا لذت می برد.

ISTP این تیپ شخصیتی به تکنولوژی و پیچیدگی های آن علاقه دارد. او توان تحلیل منطقی خوبی داشته و به جزئیات توجه زیادی می کند.

وضعیت استخدام کارشناس پایگاه داده و بازار کار این شغل

کارشناس پایگاه داده در صنایع مختلف کار می کنند. استخدام کارشناس پایگاه داده بیشتر در شرکت های طراحی سیستم های کامپیوتری و خدمات مرتبط، مانند شرکت های ارائه کننده خدمات اینترنتی و پردازش داده و همچنین در شرکت هایی با پایگاه داده وسیع مانند شرکت های بیمه و بانک ها که شامل داده های شخصی و مالی مشتریان می شوند، و شرکت های خرده فروشی مانند پایگاه داده های کارت اعتباری مشتریان هستند. برخی نیز برای سازمانهای حوزه سلامت و پزشکی کارکرده و مستندات پزشکی بیماران را مدیریت می کنند، انجام می شود.

اما در ایران بر اساس مصاحبه های انجام شده توسط کارشناسان مسیر ایرانی با متخصصین فناوری اطلاعات و بخصوص پایگاه داده و همچنین اخبار و اطلاعات روز، می توان چنین استنباط نمود که این شغل در آینده (تا سال ۱۴۰۰) دارای رشدی بیشتر از رشد میانگین سایر مشاغل باشد. زیرا با وابسته شدن هرچه بیشتر مردم، مراکز آموزشی، دولتی و نظامی و شرکت ها و سازمان ها به کامپیوتر و فناوری اطلاعات می توان انتظار داشت مشاغل مرتبط با این حوزه که یکی از مهمترین آنهاکارشناس یا مدیر پایگاه داده می باشد، نیز توسعه یابد.

داشتن تخصص بالا و مدارک بین المللی از مراکز معتبر نیز فرصت های شغلی و بازار کار گسترده تری را پیش روی علاقه مندان و متقاضیان این شغل قرار می دهد  و آینده بهتری را برای آنها رقم خواهد زد. همچنین در این صورت امکان کار در خارج از کشور نیز برای آنها تسهیل می گردد.

به عنوان مثال گواهی نامه MCDBA  که مخفف عبارت Microsoft Certified Database Administrator  می باشد، توسط شرکت مایکروسافت و نمایندگان قانونی این شرکت در سرتاسر دنیا به متخصصین پایگاه داده این شرکت اعطاء می گردد.

همچنین در صورتی که شما بتوانید مدرک تخصصی پایگاه داده شرکت اوراکل (Oracle) را دریافت نمایید، در هر کجای دنیا که باشید می توانید شغل پر درآمدی برای خود دست و پا کنید. زیرا این شرکت از معروف ترین شرکت ها در زمینه بانک اطلاعاتی و پایگاه داده در سراسر جهان می باشد.

وضعیت استخدام  کارشناس پایگاه داده در برخی از کشورهای جهان

آمریکا - پیش بینی می شود میزان استخدام مدیران پایگاه داده در سال های ۲۰۱۲ تا۲۰۲۲، به میزان ۱۵ درصد رشد داشته باشد. در حالی که متوسط رشد همه مشاغل ۱۱ درصد خواهد بود.

استرالیا - در ۵ سال گذشته متوسط رشد میزان استخدام در این شغل در مقایسه با متوسط همه مشاغل (۱۰.۲ درصد) ۱۵ درصد بوده است. برای سال های آینده نیز رشد خوبی در این مورد پیش بینی شده است.
 

درآمد متخصص پایگاه داده / DBA

اطلاعات حاصل از اخبار مختلف و مصاحبه های انجام شده با متخصصین این بخش نشان می دهدمتخصص پایگاه داده که دارای تخصص بیشتر، تسلط بر نرم افزارهای قوی تر و به روز تر و دارای تجارب زیادتری می باشند، از درآمدهای بالاتری برخوردارند.

در جدیدترین پژوهش صورت گرفته در اواخر سال ۱۳۹۲ توسط تعدادی از متخصصان شغلی کشور، گروه های مختلف شغلی از نظر درآمدی مورد بررسی قرار گرفته اند. بر این اساس متوسط حقوق و درآمد متخصصان حوزه فناوری اطلاعات و کامپیوتر در سمت های مختلف شغلی و در رده های مختلف سازمانی (کارشناس، سرپرست و مدیر) استخراج شده است.

در بخش سمت ها در تصویر زیر به طور مشخص متخصص پایگاه داده ذکر نشده است. اما بسیاری از متخصصان پایگاه داده در سمت هایی مانند کارشناس فنی، مدیر فنی و پشتیبانی یا مدیر پروژه استخدام شده و فعالیت می کنند. به طور کلی به دلیل قرار گرفتن شغلمتخصص پایگاه داده در حوزه کامپیوتر  و نزدیکی آن با مشاغلی مانند مهندس نرم افزار، طراح وب و …، درآمد این گروه از متخصصان تقریبا در همین محدوده های ذکر شده قرار دارد.

درآمد متخصص پایگاه داده در برخی از کشورهای جهان

آمریکا - متوسط درآمد سالیانه مدیران پایگاه داده مطابق با آخرین آمارها، ۷۷.۱۰۰ دلار بوده است.

استرالیا – میزان درآمد سالانه مدیران پایگاه داده ۷۲.۰۰۰ دلار استرالیا( قبل از کسر مالیات) بوده است.

انگلستان- متوسط درآمد سالیانه این شغل  برای افراد تازه کار بین۲۷.۰۰۰ تا۳۳.۰۰۰ دلار، برای افراد باتجربه بین۳۵.۰۰۰ تا۵۳.۰۰۰ دلار و برای کارشناسان ارشد بیش از۶۸.۰۰۰ دلار می باشد.