مقبره شیخ حیدر

  • مشگين- خیابان امام - پشت شهرداری
مقبره شیخ حیدر پدر شاه اسماعیل اول ساخت در سال 781 هجری قمری
فاصله از مرکز شهر : داخل شهر
دوره : ایلخانی

این مقبره دارای یک برج بلند است که در یک محوطه بزرگ قرار گرفته است. ارتفاع برج ۱۸٫۵ متر، قطر ۱۰٫۵ و قاعدۀ آن ۳۴٫۵ است. در مورد قدمت بنا و تاریخ احداث آن اظهارات گوناگونی ابراز شده است. دونالد ویلبر معتقد است این بنا از آثار قرن هفت و هشت هجری قمری است و در دوره صفویه به تکمیل و کاشیکاری آن همت گماشته شده است. با توجه به تخریب کتیبه برجا مانده مقبره، هیچ سند و مدرکی دال بر احداث این بنا در دست نبوده است. اما در سال‌های اخیر توسط آقای قوچانی کارشناس سازمان میراث فرهنگی کشور، کتیبه موجود بر سر در ورودی این برج بازخوانی شده و قدمت آن به سال ۷۳۱ هجری قمری یعنی دوره حکومت ابوسعید بهادرخان آخرین حکمران سلسله مغول در ایران نسبت داده شده است.بندبرج بنا به احتمال قوی از سوره‌های قرآن به صورت کاشی‌های فیروزه‌ای در متن آجر تزئین شده‌است. قبل از اینکه متن آن خوانده شود اینجا را بقعه الله علی الله می‌گفتند. داخل مقبره از دو طبقه تحتانی و فوقانی تشکیل شده‌است و درب ورودی سردابه در شمال برج قرار دارد که به وسیله یک راه پله بلند به راه باریک منتهی به سردابه راه یافته‌است. طاق این قسمت بر روی ستون آجری در وسط و دیوارهای جانبی قرار دارد. مدفن شیخ حیدر در منتهی الیه سردابه قرار گرفته‌است. پلان داخل برج یا اتاق فوقانی به شکل ۱۲ ضلعی منظمی است که هر ضلع آن ۲٫۲ است و به علت احداث شیارهای سراسری در سطح داخلی برج بنا بلندتر ساخته شده‌است و ارتفاع بیشتری دارد.بنای مقبره که روی یک پی سنگی استوار است در مقابل بارهای وارده مقاوم بوده و سنگ‌های آن با ظرافت خاصی تراش داده شده است. در قسمت فوقانی پی، سنگ‌های سفید به ارتفاع ۲۰٫۲ سانتی‌متر -که دور تا دور مقبره را شامل می‌شود- جهت استحکام به بنا چیده شده است. در فاصله میان این سنگ‌ها و آجرچینی روی آن در دور مقبره خط کوفی و ریحانی به رنگ آجر دیده می‌شود. متأسفانه بیشتر این خطوط از بین رفته و قابل خواندن نمی‌باشد. در دو طرف بدنه بنا نیز آثار دو سردر با کتیبه‌های کوفی و حاشیه مقرنس‌کاری شده زیبایی دیده می‌شود که قسمت عمدۀ آنها ریخته است.گفته می‌شود سقف بقعه شیخ حیدر گنبد طلائی داشته است که شیخ عبدالغفور ثامن -از وقایع‌نویسان لشکر عباس میرزا در دوره جنگ‌های سیزده ساله ایران و روس- در کتاب تاریخ المعجم و الاسلام در مورد آن چنین نوشته است: «در یوم ۱۵ شعبان المعظم سنه ۱۲۱۸ هجری در محضر با سعادت آقای سید شمس‌الدین حاکم شهر به زیارت مقبره شیخ حیدر مشرف شدیم. بقعه، گنبد طلائی داشت که در زیر آفتاب می‌درخشید. بدنه این گنبد به خطوط «الله الله» منقوش است.»مشهور است که در جنگ بین طایفه قوجابیگلو و نیروهای روسی شامل چهار لشکر به فرماندهی ژنرال فدروف و دلماچوف در سال ۱۲۷۵ ه. ش.، گنبد طلائی مقبره توسط توپچی معروف روسی مددوف به توپ بسته شده و به غارت رفته است.این بنا در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۱۱ هجری شمسی تحت شماره ۱۸۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است