بقعه ملا حسن کاشی ابهر

ملا حسن کاشی عارف قرن چهاردهم میلادی است که آرامگاهی به نام وی در شهر سلطانیه، در یک کیلومتری گنبد سلطانیه قرار دارد. این مکان به دستور شاه تهماسب» یکم بنا شده است. تکمیل معماری داخلی آن توسط فتحعلی قاجار انجام گرفت و اشعاری به خط نستعلیق در داخل گنبد هر کتیبه ای گچبری شده است.

مقبره ملاحسن به شکل کثیر الاضلاع هشت ظلعی است. اضلاع بزرگ آن دارای ایوان های وسیع با اضلاع کوچک، دارای ایوانی دو طبقه با ساختن طاق های کوتاهتری به وجود آمده اند. به وسیله پلکانی که از ایوان های بزرگ شرق و غرب آغاز می‌شود می‌توان به ایوان های فوقانی راه یافت. اضلاع هشت گانه به وسیله راهروی کوچکی با طاق کوتاهی به هم وصل می‌شود.

بر بالای ورودی بقعه پنجره بزرگی به چشم می‌خورد که نور داخل بقعه را تامین می‌کند. حاصل این ارتباط، گنبد زیبایی است که بر هسته چهار گوش مرکزی نشسته، این گنبد با ساقه نسبتا بلند از نوع گنبدهای دو پوششی است که یک پوشش تزئینی نیز بر آن افزوده شده و من حیث المجموع با گنبد مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی قابل مقایسه است.

این مقبره دارای گنبدی سه پوش (پوسته) است که جزء تعداد انگشت شمار گنبدهای سه پوسته در معماری ایران است. ساقه این گنبد از نظر تزیینات به چهار بخش تقسیم شده، بخش نخست نقش نخل معقل به طور معکوس مکرر آمده و در قسمت دوم اسماء جلاله و جملاتی نظیر «اللهم صل علی محمد و آل محمد»، به خط کوفی معقل نگاشته شده است. قسمت سوم تزئینات زیگزاگ و بالاخره در بخش چهارم تزئینات خطوط موازی از تلفیق آجر بر کاشی فیروزه ای پوشیده شده است.

در ورودی این مجموعه محدثاتی وجود دارد که شامل اطاق های نگهبانی و سرایداری در دو سمت آن است و دیوار اطاق ها از نمای بیرونی به طاق نماهایی تبدیل گردیده و در وسط آن عبارت «الله، محمد و علی» به خط کوفی معقل نوشته شده که کلمات از ترکیب آجر و کاشی فیروزه ای رنگ پدید آمده و در حاشیه طاق نماها عبارت «لا اله الا الله» تکرار گردیده است.

در حفاری داخل مقبره، محوطه ای با دیواره های سنگی منظم پیدا شد که در داخل آن قبر مستطیل شکلی به ابعاد ۳٫۸ × ۳٫۹ متر کشف شد که سه قسمت شمال و شرق و غرب با سنگهای سبز رنگ حجاری شده بنا گردیده است.

در میان سنگ های مکشوفه قطعه سنگی وجود دارد که تمام قسمت های آن دارای خط نوشته است و نقش محراب بر روی آن حک گردیده و در پشت سنگ علامتی به شکل قیچی به چشم می خورد. با وجود اینکه از لحاظ طرح ساختمانی مقبره منحصر به فرد می باشد، معذالک از لحاظ تزئینات خیلی غنی نبوده است. اما نباید فراموش نمود که روی اولین قشر پوشش تزئینات قدیمی به دست آمده است. به نظر می آید که مقبره مذکور حداقل سه بار مرمت شده است که مهمترین آن همراه با تزئینات گچبری اطراف مقبره در زمان فتحعلی شاه قاجار صورت گرفته است. بنا به طور کلی دارای اسکلت استوار و پی های محکم است که به عمق بیش از یک متر در خاک، رس، آهک قرار دارد.

در گذشته دیوار ایوان ها دارای قابهائی بوده که کاشی های تزئینی داشته است و در حال حاضر خالی از تزئین می باشد. در گنبد خارجی شکاف بزرگی به وجود آمده است که توسط سازمان ملی حفاظت آثار باستانی تعمیر و مرمت شده است.

در فاصله صد قدمی این مقبره، باقیمانده بنای بسیار جالبی با تزئینات معقلی زیبا به چشم می خورد که به گفته اهالی محل، مجموعه خانه ملاحسن و خانقاه وی بوده است.

ولی آنچه مسلم است این است که بنای مخروبه فوق الذکر سردر ورودی بنا بوده و به طور کلی چنین به نظر می رسد که خانه و مقبره قسمتی از باغ بسیار بزرگ و عمارت دیگر بوده است. این سردر دارای تزئینات معقلی مرکب از کاشی های کوچک زرد، فیروزه ای و مشکی در متن آجر است.

حفاری هائی که در محوطه بیرون مقبره ملاحسن کاشی صورت گرفته است، یک خیابان سنگ فرش ظاهر گردید که طول آن ۹۵٫۵ متر و عرض آن ۵ متر می باشد که قبلا با سنگ های قلوه ای مفروش گردیده است. این خیابان سردر بزرگ محوطه را به مقبره ملاحسن متصل می سازد.

این بنا با شماره ۱۶۸ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.