حسینیه اعظم زنجان
حسینیه اعظم زنجان از اماکن مذهبی شیعیان است که در جنوب شهر زنجان واقع گشته‌ است. قدمت این مکان به حدود یک قرن پیش می‌ رسد این حسینه توسط دو فرد بنام‌ های حاج میرزا محمد نقی و حاج میرزا بابایی وقف گردید. این حسینه هر سال در روز ۸ ماه محرم اقدام به برگزاری دسته عزاداری می‌ کند.

حسینیه اعظم زنجان بیشتر به‌ خاطر دسته‌ ای که هر سال در هشتمین روز ماه محرم دارد مشهور است. این دسته حرکت خود را از محل حسینیه اعظم شروع می‌ کند و معمولاً همزمان با اذان مغرب به امامزاده ابراهیم پایان می‌ یابد. جمعیت این دسته افزون بر ۵۰۰ هزار نفر است. مراسم عزاداری حسینیه اعظم زنجان در تاریخ ۱۵ دی‌ ماه ۸۷ با شماره ثبتی ۱۰ به عنوان دهمین مورد از میراث معنوی ثبت‌ شده در ایران است.

آمار:

بنا به اسناد موجود حسینیه اعظم فقط در یک سال و در مسیر حرکت این دسته نزدیک به ۱۳ هزار راس قربانی تقدیم حسینیه گردید و علاوه بر آن بالغ یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان نیز نذورات نقدی مردم تقدیم بارگاه گردید. هم اکنون گزارش‌ های متعددی از کرامات و شفایافتگان این مکان مقدس در دسترس است.

مسجد حسینیه اعظم زنجان به عنوان دومین قربانگاه جهان اسلام بعد از منا و مرکز پایتخت شور و شعور حسینی در ایران شناخته شده است. ثبت دسته عزاداری هشتم محرم برابر با شب تاسوعای حسینی به عنوان دهمین میراث معنوی ایران، دلیل منحصر به فرد بودن این برنامه و آستان مقدس و صد البته توجهات خاصه حضرت سید الشهداء (ع) به این مکان مذهبی است که شهرت و آوازه آن را به برکت معنویت خاص این مسجد و اعتقاد قلبی ارادتمندان حضرت امام حسین (ع) جهانی کرده است.

این دسته عظیم عزاداری که از آن به عنوان بزرگترین تجمع عزاداران حضرت سید الشهداء (ع) در ایران نام برده می شود، به نام و یاد برادر بزرگوار و علمدار آن حضرت یعنی حضرت ابوالفضل العباس (ع) در روزی که در تقویم سوگواری محرم زنجان به «یوم الابوالفضل و یوم العباس» معروف است، به حرکت در می آید و هزاران قربانی به یاد دستان بریده آن بزرگوار در مسیر دسته حسینیه ذبح یا به مسجد اهداء می شود.

مسجد حسینیه اعظم از نظر جغرافیایی در جنوبی ترین منطقه شهر زنجان، ما بین مدارهای ۳۶ و ۳۷ درجه شمالی و نصف النهارهای ۴۸ و ۵/۴۹ درجه شرقی واقع شده است.

برای بیان تاریخچه این مکان متبرک و معنوی از پنج سند مکتوب و نقل و قول معمرین و ریش سفیدان بهره می بریم؛ البته قبل از پرداختن به جزئیات تاریخچه این مسجد اشاره ای موجز در بیان لفظ «حسینیه» در منابع بدست آمده تاکنون می اندازیم.

با ظهور سلسله صفویه در سال ۹۰۷ هجری قمری به قیادت شاه اسماعیل صفوی، مذهب رسمی ایران «تشیع اثنی عشری» اعلام شد. یکی از دستاوردهای مهم ظهور این سلسله در ایران، تداوم و گسترش عزاداری و تعزیه خوانی بود. همچنین به دلیل اینکه زیارت عتبات عالیات بخصوص کربلا مورد توجه شیعیان جهان اسلام بود،در مسیر راههای مختلف شهری و روستایی قلعه هایی برای عزاداری زوار کربلا احداث کردند که «حسینیه» نامیده شد. تاکنون اولین نمونه های لفظ و واژه «حسینیه» در متون تاریخی دوره شاه عباس صفوی از جمله «عالم آرای عباسی» ثبت شده است. یکی از شهرهای مورد توجه در این دوره «زنجان» بود که علی رغم ویرانی ناشی از دوره تیموریان و ادامه این روند، رشد و بالندگی دوباره خود را از دوره صفویه آغاز کرد. در همین زمان بود که حسینیه ای نیز در این شهر احداث شد. در متون تاریخی و جغرافیایی موجود فعلاً بجز یک منبع، هیچ منبع دیگری ذکری از «حسینیه زنجان» نیاورده است و امید است در آینده منابع دیگری در این زمینه پیدا شود.

این منبع موجود کتابی است به نام «تاریخ دارالعرفان خمسه» تألیف «رستم الحکما» که با مقدمه و تصحیح آقای حسن حسینعلی در سال ۱۳۸۷ شمسی توسط انتشارات پینار زنجان به چاپ رسیده است. این کتاب در دوره فتحعلی شاه قاجار و به فرمان فرزندش عبدالله میرزا که در آن دوران حاکم زنجان بود و با روایت دو نفر به نامهای «میر اشرف بیگ زنجانی» و «میرافضل بیگ زنجانی» گویا در سال ۱۲۴۸ هجری قمری تألیف شده است. موضوع کتاب، شرح حال حاکمان زنجان از زمان مرگ نادر شاه افشار تا روی کارآمدن فتحعلی شاه قاجار است. با مطالعه این کتاب مشخص می شود که حسینیه اعظم زنجان در دوره نادرشاه افشار و شاید هم سالهای قبل وجود داشته است.

بار اول در صفحه ۳۷ این کتاب به نام «حسینیه» اشاره رفته است. وقتی که عده ای از اهالی زنجان به سرکردگی «علی بیگ عسگرلو» و «جلال محمد» درصدد قیام عیارانه بودند… «ظهر تابستان و گرمای عجیب حکمروا بود که از جوانب محله ای که اهالی شهر «حسینیه» می گویند و همچنین از جوانب باغات جنوب بلده، مشرف بر «زنجانرود» که صدای سم اسبان که بر رویشان فارسان (سوارکاران) مضمار دلاوری و جنگ و نبرد بودند بر «آشاقه محله» هجوم عام آورده …» بعد از آن مؤلف به جنگ این گروه با افراد باج گیر و زورگو می پردازد. مسأله این است که «حسینیه» مذکور در آن زمان هم نام محله و هم نام تکیه بوده و از نظر جغرافیایی نیز با حسینیه امروزی منطبق است.

بار دوم وقتی است که «ذوالفقار خان افشار» حاکم زنجان به اسارت سپاهیان کریم خان زند در آمد . در آن زمان نیز گروهی از بازمانده افراد فوق الذکر یکی از نوادگان نادر شاه به نام «سندباد میرزا» را که گویا نوجوانی بود به حکومت زنجان برداشتند و … ((از جانب محله ای که «حسینیه» باشد با سپاهی نه چندان مهیا از جانب محله مذکور و باغات جنوب مزبور حمله کرده و آن مخاذیل را بعد از چندی جنگ و نبرد و زور و بازو عقب راندند و کلاً شهر زنجان در کف دو طائفه «حقیون» و «ناحقیون» قرار یافت ….))

مدتی نگذشت که «ذوالفقارخان » مورد بخشش «کریم خان زند» قرار گرفت و آزاد شد. ذوالفقار خان وارد زنجان شد و در «حسینیه» ساکن شد. ((عالیجاه پیغمبر پگاه «ذوالفقارخان» جلالت نشان افشار رسیده و سپاه ظفر همراه مذکور، از دروازه شرق وارد بلده شده و در «حسینیه» اقامت فرمودند … )). گویا حسینیه در دوره زندیه مشرف به یک دروازه شرقی بود.

بار دیگر وقتی است که نام سه محله معروف زنجان در اوایل دوره قاجاریه ذکر می شود که به همت ((عبدالله خان اوصالی)) تعمیر و بازسازی می شوند: ((بدین سان جهت اهالی ((محله پائین)) و ((دیوانگان)) و ((حسینیه)) جوی هایی باریک از آب رودخانه (یعنی زنجان چای) کشاندند و در خانه های خویش چاههایی حفر کردند…)).

با این اوصافی که از کتاب «تاریخ دارالعرفان خمسه» در خصوص «حسینیه» آورده شد، ثابت می شود که این محله و مسجد قبل از دوره زندیان وجود داشته و در دوره زندیان و اوایل قاجاریه یک محله تاریخ ساز محسوب می شد.

دومین سند مربوط به تاریخچه حسینیه اعظم علمی است که در حسینیه موجود است و به نام «علم اصلی» معروف و اندازه آن از سایر علم ها کوچکتر بوده و تاریخ ۱۲۲۱ بر روی آن حک شده است.