مسجد جامع (مسجد دارالاحسان) سنندج
مسجد جامع سنندج که با نام مسجد دارالاحسان نیز شناخته می شود، یکی از بناهای مذهبی مهم دوره قاجاریه در شهر سنندج واقع در استان کردستان است که بر اساس کتیبه‌ های موجود، در سال ۱۲۲۷ هجری قمری توسط امان الله خان اردلان والی کردستان ساخته شد. این مسجد را هم در زمان ساخت و هم در شرایط حاضر می‌ توان قلب مذهبی سنندج دانست.

مسجد جامع سنندج در نزدیکی بازار و ضلع شمالی خیابان امام خمینی و در بافت قدیم شهر قرار دارد و از لحاظ زیبایی و استحکام و کاشی کاری و خطوطی که بر سنگ های مرمر آن مشاهده می شود بسیار جالب و قابل توجه است.

مسجد دارالاحسان در ضلع غربی قلعه حکومتی (دژ سنندج) به روی مکان بلندتری نسبت به بافت شهر قرار دارد، به گونه‌ ای که از هر نقطه شهر به‌ سهولت می‌ توان گلدسته‌ های آن را دید و صدای مؤذّن را شنید. مسجد اکنون بر روی یک کرسی چینی “سکو” متصل به خیابان قرار دارد و دسترسی به آن از طریق چند پله از سمت خیابان امکان پذیر است. در حالی که معمولا مساجد قدیمی شهرهای دیگر به دلایل ساخت و سازهای شهری جدید، عموما در سطح پایین تری از خیابان و کوچه های پیرامون واقع شده اند که این امر نشانگر اهمیت توجه به مکان یابی ساخت مسجد در جایگاهی مناسب است و نشان می دهد که فیزیک و توپوگرافی شهری سنندج این امر را میسر ساخته است که مسجد در نقطه ای قرار گیرد که با گذشت حداقل بیش از دو سده از زمان ساخت بالاتر از سطح خیابان اصلی مقابل آن قرار گیرد.

مسجد دارالاحسان یکی از ارزشمند ترین مساجد استان کردستان از نظر معماری و تزیینات معماری است. برجسته‌ ترین ویژگی‌ های هنری این بنا کاشیکاری زیبای آن است. کاشی در این بنا نه‌ تنها به صورت تزئینی بلکه به عنوان عایقی مطمئن به کار رفته است. به علاوه کتیبه‌ های زیبای مسجد به روی سنگ مرمر و حجاری گل و گیاه در حواشی آن ها از جمله تزئینات حجاری منحصر به فرد محسوب می‌ گردند.

این مسجد شامل دو ایوان شرقی و جنوبی، گل دسته‌ های بالای ایوان شرقی، صحن مرکزی، ۱۲ حجره در اطراف و شبستان ستون دار با ۲۴ ستون سنگی مارپیچ است و دارای تزیینات کاشی کاری هفت رنگ مینایی فوق العاده پرکار، ظریف، ازاره‌ های مرمرین، آجرکاری لعاب دار و معقلی، حوض سنگی و فواره‌ های زیبا و همچنین ستون هایی با تزیینات طنابی است. اطراف شبستان و سر ستون‌ ها با دو سوم قرآن تزئین شده است که آیات را با کاشی، به خطی که شبیه به خط کوفی است نوشته‌ اند.

کاشی های مورد استفاده در مسجد دارالاحسان کاشی با لعاب چند رنگ می باشد که به هنگام ساخت بنا در تمامی آن به کار رفته است. بخشی از این کاشی ها که مستقیما در معرض جریانات جوی قرار داشته است، کم‌ کم فرو ریخته‌ اند و کاشی هایی که کمتر در معرض عوامل طبیعی قرار داشته‌ اند، تاکنون سالم مانده است. کاشی های معقلی که در زمان های بعد و به هنگام مرمت جای کاشی های با لعاب چند رنگ را گرفته‌ اند و از عناصر هندسی که به صورت ستاره‌ های هشت‌ پر یا گل های هندسی در نما تشکیل شده است، بیشترین سهم را در تزیین بنا کاشی های چند رنگ به خود اختصاص داده‌ اند. به علاوه از کاشی های معرق در تزیین گلدسته‌ های دوگانه بنا که پیوسته در معرض خطرات ناشی از عوارض طبیعی قرار دارند، استفاده گردیده تا در مواقع لزوم به‌ راحتی بتوان نسبت به تعویض اجزای آن اقدام نمود.

خطوط ثلث و نستعلیق را نیز که با رنگ سفید به روی کاشیها نوشته شده می‌توان از جمله عناصر تزئینی مهم بنا محسوب نمود.

ویژگی دیگر آن استفاده وسیع از معماران، آجر تراشان، کاشیکاران و نجاران اصفهانی در ساخت آن است. جالب توجه‌ تر اینکه امان‌ اللّه خان شاعری را از اصفهان دعوت کرد تا در وصف بنا شعر بسراید.

به تقلید از سنّت معماری اسلامی ایران، دور تا دور میانسرا (صحن حیاط) مسجد را حجرات دوازده‌ گانه مدرسه‌ ای محاط نموده و بدین ترتیب بنا کاربری آموزشی نیز پذیرفته است و این مسجد را می توان مسجد – مدرسه دانست. این مسجد در گذشته یکی از مهم‌ ترین دارالعلم‌ های دینی بوده و بسیاری از علما در این دارالعلم به کسب علوم مختلف پرداخته اند.

آب جاری که امروزه نیز در حوض سنگی وسط میانسرای بنا جریان دارد، از قناتی در پنج‌ کیلومتری شمال غربی سنندج به این نقطه آورده شده است.