بقعه استر و مردخای همدان

از جمله یادمان های مذهبی به جای مانده از کلیمیان در همدان، آرامگاه استر و مردخای است. این مکان همه ساله پذیرای زائرین کلیمی و بازدیدکنندگان زیادی از نقاط مختلف ایران و جهان است. زایرین کلیمی همه ساله مراسم مذهبی خویش (به نام جشن پوریم) را در این مکان اجرا می کنند. این مراسم در اواخر اسفند و اوایل فروردین ماه (۱۳ تا ۱۵ آدار – طبق گاه شمار کلیمیان) در سالروز بزرگداشت نجات کلیمیان از قتل عام، توسط استر – ملکه خشایار شاه (۴۴۵-۴۸۶ هجری قمری) و عموی وی مردخای انجام می شود. مراسم بزرگداشت با دعا و نیایش، گرفتن روزه، مراسم افطار و خواندن طومار مگیلا آغاز و طی روزهای ( ۱۵ و ۱۵ آدار ) با دادن هدایا، دید و بازدید و بزم و شادمانی ادامه می یابد.

هدسه بنابر روایات مشهور تاریخی، دختری کلیمی بود که از جانب خشایار شاه (سومین پادشاه هخامنشی) به عنوان ملکه دربار انتخاب شد. وی به دلیل زیبایی اش استر (ستاره) نام گرفت.

عموی استر، مردخای (پسر یاییر و از نژاد بنیامین) نگهبان دربار هخامنشی در شوش بود. او تربیت استر را به عهده داشت و همو بود که استر را به دربار برد. هامان وزیر خشایار شاه، نقشه قتل عام کلیمیان ایران را در سر داشت. مردخای از این توطئه مطلع شد و شاه را آگاه ساخت. به جهت موقعیتی که استر و مردخای در دربار داشتند، شاه جلوی این توطئه را گرفت و سپس نجات قوم کلیمی در ایران شد. بعدها به پاس این خدمت، آرامگاه این دو تن به یکی از زیارتگاه های مهم کلیمیان ایران تبدیل شد.

این بنای چهار گوش آجری ساده که گنبدی آجری هم بر فراز آن قرار دارد، یادگاری از قرن هفتم هجری قمری است که به دست ارغون شاه مغول بر پایه های بنایی قدیمی تر شکل گرفت. ورودی این آرامگاه در کوتاه سنگی است که توسط کلون باز و بسته می شود و به دلیل ارتفاع کوتاه در، باید خمیده وارد آرامگاه شد. در ابتدای ورود، دهلیزی در جهت شمالی – جنوبی وجود دارد که طول آن حدود هفت متر و عرض آن نزدیک سه متر است. از وسط این اتاق یک ورودی به حرم تعبیه شده است.

فضای حرم مربع شکل و ابعاد آن ۳/۵ متر است و دو صندوق چوبی منبت کاری شده با نقوش بسیار بدیع و زیبا در آن دیده می شود. بر روی یکی از آنها نوشته ای بدین مضمون حکاکی شده است: عمل عنایت الله ابن حضرت قلی تویسرکانی. این صندوق ها در کنار یکدیگر قرار گرفته است و قبرهای استر و مردخای در زیر آنها قرار دارد. گنبدی آجری بر فراز حرم جای گرفته است.

صفه یا طاق نمایی به عمق ۹۰ سانتیمتر در سمت جنوب و شاه نشین زیبایی در شمال قرار دارد. در شاه نشین شمالی نسخه های کناب آسمانی و مقدس یهود یعنی تورات در محفظه مخصوص استوانه ای شکل قرار دارد و تزیینات و پارچه ها و چراغ های گوناگون، دیوارهای این شاه نشین را تزیین کرده است. دیوارهای داخلی بنا را کتیبه های کوچک و بزرگ سنگی و گچ بری هایی به خط عبری و آرامی در بر گرفته است.

این اثر در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ به شماره ۲۹۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.