امامزاده هفتاد و دو تن در ساروق اراک

بنای متبرک امامزاده هفتاد و دو تن در فاصله ۵۵ کیلومتری شمال شرقی شهر اراک، در ابتدای ورودی شهر ساروق واقع شده و یکی از زیارتگاه های این منطقه به شمار می رود. بنای اصلی متعلق به قرن ششم هجری است و متعلقاتی نیز در قرن هفتم و سپس در سال ۱۰۲۲ به آن افزود شده و سبک معماری آن تغییر یافته است. این مکان متبرکه برای اهالی و مردم منطقه به خصوص اهالی فراهان از لحاظ تاریخی و مذهبی بسیار مورد توجه است.

امامزادگان هفتاد دو تن از نوادگان امام زین العابدین (ع)، امام محمد باقر (ع) و موسی کاظم (ع) هستند. که به صورت دسته جمعی از کربلا به مقصد توس جهت زیارت علی ابن موسی الرضا (ع) عازم بودند که این حرکت را مزدوران مامون دانستند و ایشان را به شهادت رساندند. بزرگ این امامزادگان پدر و پسری هستند که در کتب نامشان با بهترین القاب و توضیحات می درخشد. پدر: علی صالح ابن عبدالله اعرج ابن حسین اصغر ابن امام زین العابدین (ع) است و پسر: عبدالله الثانی ابن علی صالح فوق الذکر.

کتیبه هایی که در بنای امامزادگان وجود دارند مربوط به دوره های مختلف است.

کتیبه موجود بر روی صندوق در بقعه شرقی که شجره را بیان کرده است، مربوط به سده ششم هجری قمری است و یکی از نکات جالب در مورد این کتیبه به کار رفتن واژه ساروق در آن است. دو کتیبه متفاوت نیز به صورت خطاطی بر روی دیوار منقوش است. قسمتی از سوره صف که در زیر یکی از گنبدها نوشته شده از نظر سبک شناسی نقاشی مربوط به سده هفتم و هشتم هجری قمری است.

در کتیبه موجود بر روی دیوار غربی بقعه این جمله نوشته شده است: «هذا قبر علی صالح ابن عبدالله الا عرج ابن الحسین الاصغر ابن علی زین العابدین بم الحسین ابن علی ابن ابی طالب صلوه الله علیهم اجمعین فی سنه خمسائه …» و البته این جمله ادامه داشته که پاک شده است.

محراب های بقعه بعدا به آن الحاق شده و نوع آجرهای به کار رفته در گنبدها مربع است که دو پوش هستند. نکته قابل توجه در باره این گنبدها این است که بنای آنها مستطیل شکل بوده در حالیکه پایه گنبدها مربع است.

در بقعه شرقی محوطه بزرگ ۷۲ تن که با داشتن دو گنبد، ۱۰ پله در طرفین پایه های دو گنبد از دیگر بقعه ها متمایز است. دو فضای چند ضلعی وجود دارد که محل ورود فضای دوم از طرف شرق و یا به عبارت دیگر بالا سر امامزادگان عبدالله ثانی و علی صالح است. این فضا که از نظر مساحت بقعه و ضخامت دیوارها و نقشه کلی حایز اهمیت است، دارای یک صندوق قدیمی چوبین با شش قبر مرتفع از زمین با پوشش مرمر و کاشی است.

بقعه چهل اختران (بقعه میانی) مدفن سکینه و بانوان فاطمی:

این بقعه بین مزار شرقی (مدفن علی صالح و همسر و فرزندش) و مزار غربی (مدفن شاهزاده حسین) قرار گرفته است. فاصله بقعه چهل اختران از بقعه شاهزاده حسین حدود پنجاه متر است و با بقعه شرقی ۱۰ متر فاصله دارد. در این مزار متبرکه که یک ضریح آلومینیومی بر فراز قبری که مدفون آن بی شک از مخدرات اهل بیت است دیده می شود. از عنوان چهل اختران و نوشته های پیشینیان مشخص است که جمعی از بانوان قافله ساروق در این بقعه و اطراف آن مدفون و یا از نظرها غایب شده اند.

بقعه شاهزاده حسین:

مدفن این سیدی جلیل القدر و عالم از سادات آل حسین (ع) به نام ابو محمد حسین است که حدود چهار قرن پس از شهادت امامزادگان ۷۲ تن به ساروق آمده و با استفاده از موقعیت و نفوذی که داشته است بانی ساخت بنای امامزادگان ۷۲ تن می گردد.

این امامزاده در سال ۱۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.